W hołdzie Żydom Rzeszowa – Marsz i wykład pamięci

Stowarzyszenie Rajsze, w związku ze zbliżającą się 83. rocznicą rozpoczęcia likwidacji getta w Rzeszowie, zaprasza na Marsz Pamięci w hołdzie Żydom z rzeszowskiego getta, który wyruszy z Placu Ofiar Getta w kierunku dworca Staroniwa 7 lipca br., o godz. 17:00. Jednocześnie Stowarzyszenie zaprasza na epilog obchodów – wykład dr Anny Stróż-Pawłowskiej „Iżby mój krzyk nie ustawał”. Pomniki Zagłady wczoraj i dziś, który odbędzie się 10 lipca br., o godz. 17:00, w Urban Lab Rzeszów.

Marsz Pamięci odbywa się w rocznicę deportacji, która miała miejsce 7 lipca 1942 roku. Tego dnia wyruszył z Rzeszowa pierwszy transport  ludności żydowskiej do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu, po nim zaś – w kolejnych dniach i miesiącach – nastąpiły dalsze deportacje i egzekucje rzeszowskich Żydów. 

Uroczystości upamiętniające likwidację rzeszowskiego getta odbędą się 7 lipca 2025 roku i rozpoczną się o godzinie 17.00 na placu Ofiar Getta.

Patronat honorowy: Prezydent Miasta Rzeszowa Konrad Fijołek

Przy Kamieniu Pamięci na placu Ofiar Getta przywołamy relacje świadków eksterminacji, a także oddamy głos potomkom rzeszowskich Żydów. W intencji ofiar zostanie również odmówiona modlitwa za zmarłych. Następnie przejdziemy w milczeniu ulicami: Kopernika, Grunwaldzką, Matejki, Moniuszki, Cieplińskiego i Pułaskiego do dworca PKP Staroniwa. 

W czasie marszu symbolami naszej pamięci będą artefakty – wstążki z imionami i nazwiskami rzeszowskich Żydów, a także afisze i szyldy przedwojennych żydowskich warsztatów, sklepów i stowarzyszeń. Z ich pomocą z anonimowego zbioru ofiar przywołamy konkretne postaci, które dla naszych przodków były znajomymi, sąsiadami, współpracownikami, tworzącymi wraz z nimi tamten bezpowrotnie utracony Rzeszów. 

Po zakończeniu marszu, wzorem lat ubiegłych, w Synagodze Staromiejskiej przez całą noc będzie palić się światło przypominające współczesnym mieszkańcom Rzeszowa o żydowskich obywatelach tego miasta. Pamięć o zagładzie tysięcy mieszkańców Rzeszowa jest naszą historyczną i moralną powinnością.

Nota historyczna 

W okresie poprzedzającym II wojnę światową w Rzeszowie mieszkało ponad 13 tysięcy Żydów, którzy stanowili około 30 procent mieszkańców miasta. Przed rozpoczęciem przez Niemców eksterminacji, jak można szacować, w mieście przybywało około 23 tysiące Żydów – zarówno rodowitych rzeszowian, jak i przesiedlonych mieszkańców Łodzi, Kalisza czy Śląska. Ponadto, w getcie w Rzeszowie zamknięci zostali żydowscy mieszkańcy podrzeszowskich miasteczek, z już zlikwidowanych gett w Czudcu, Głogowie, Kolbuszowej, Leżajsku, Sędziszowie Małopolskim, Strzyżowie czy Tyczynie (w kolejnych miesiącach Niemcy sprowadzili do Rzeszowa również grupy Żydów z Krosna, Jasła i Sanoka). Pierwsza akcja deportacyjna w rzeszowskim getcie miała miejsce 7 lipca i trwała do 13 lipca 1942 roku. Szacuje się, że w tej oraz kolejnych deportacjach lipcowych do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu wywieziono około 10-12 tysięcy osób, około 2-3 tysiące zostało rozstrzelanych w lesie pod Głogowem, a wielu innych straciło życie w samym getcie. Kolejne najliczniejsze wywózki miały miejsce w sierpniu oraz listopadzie 1942 roku. Historycy szacują, że z rzeszowskiego getta do Bełżca deportowano od 15 do 22 tysięcy Żydów.

Wykład dr Anny Stróż-Pawłowskiej „Iżby mój krzyk nie ustawał”. Pomniki Zagłady wczoraj i dziś  ukazuje ewolucję pomników Holokaustu, od powojennych dekad po czasy nam współczesne. To opowieść o poszukiwaniu najwłaściwszej formy, by wyobrazić to, co niewyobrażalne. Zmagają się w niej świadectwo z estetyką, dosłowność z metaforą, język tradycyjny z nowymi, nierzadko kontrowersyjnymi, środkami wyrazu. Jakie formy upamiętnienia rozwinęły się w minionych dziesięcioleciach? Jakie nie przetrwały próby czasu, a jakie okazały się najbardziej odpowiednie? Co pomniki Zagłady mówią nam nie tylko o meandrach post-pamięci, ale także o naszej obecnej kondycji i wyzwaniach, przed którymi stoimy? Na te pytania wspólnie poszukamy odpowiedzi.

Wykład dr Anny Stróż-Pawłowskiej „Iżby mój krzyk nie ustawał”. Pomniki Zagłady wczoraj i dziś odbędzie się 10 lipca br., o godz. 17:00, w Urban Lab Rzeszów.

Dr Anna Stróż-Pawłowska – historyczka sztuki, muzealniczka, badaczka i nauczycielka akademicka, menedżerka instytucji kultury. Początkowo związana z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim i Wyższą Szkołą Teologiczno-Humanistyczną w Podkowie Leśnej. Następnie stypendystka Narodowego Centrum Nauki oraz Katholischer Akademischer Ausländerdienst, w ramach grantu realizowanego w Uniwersytecie w Kolonii. Przez kilka lat pełniła funkcję dyrektora Muzeum im. Rodziny Ulmów w Markowej. Obecnie w Instytucie Pileckiego, gdzie kierowała zespołem ds. programu „Zawołani po Imieniu” i gdzie realizuje autorski projekt poświęcony artystycznej refleksji nad miejscami pamięci o Zagładzie.

Z wyrazami szacunku,

Zarząd Stowarzyszenia Rajsze: Grażyna Bochenek, Barbara Pawlikowska, ks. Paweł Batory

materiały nadesłane