Jest już moneta z wizerunkiem ks. Zdzisława Peszkowskiego

SANOK / PODKARPACIE. Ks. prałat Zdzisław Jastrzębiec Peszkowski – jeniec Kozielska, oficer Armii gen. Andersa, kapelan Rodzin Katyńskich i Pomordowanych na Wschodzie, założyciel Fundacji „Golgota Wschodu”, harcmistrz, Naczelny Kapelan ZHP poza granicami Kraju, kandydat do Pokojowej Nagrody Nobla, Honorowy Obywatel Warszawy, Białegostoku, Sanoka i innych miast, patron kilku szkół, Hufca ZHP Ziemi Sanockiej i Rajdu Katyńskiego.

Zdzisław Aleksander Peszkowski urodził się 23 sierpnia 1918 roku, w nieistniejącym już dzisiaj domu przy ul. Jagiellońskiej. Był drugim dzieckiem Zygmunta i Marii Peszkowskich, herbu Jastrzębiec (siostra Helena zmarła 17.10 1918 r. we wczesnym dzieciństwie, podczas epidemii „hiszpanki”) i najstarszym z trzech braci.

30 października 1918 w kościele pw. Przemienienia Pańskiego został ochrzczony. Wspomnienia i zachowane fotografie mówią o szczęśliwym dzieciństwie, w rodzinie dbającej bardzo o wychowanie religijne i patriotyczne. Młode lata spędził w „grodzie nad Sanem” bardzo pracowicie i niezwykle ciekawie. Pilny uczeń Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii (1929-1938),  organizator wielu spotkań i uroczystości szkolnych, należał też do wyróżniających się pobożnością członków Sodalicji Mariańskiej oraz chętnie występował w teatralnym zespole amatorskim, grając w tak ambitnych sztukach, jak Noc listopadowa czy Dziady cz. II. Jak sam jednak przyznaje największą pasją Jego młodzieńczych lat było harcerstwo. Harcerzem został 1 listopada 1928 roku złożywszy Przyrzeczenie Harcerskie przed Krzyżem Powstańczym na sanockim cmentarzu. A potem liczne piesze wędrówki po okolicy, obozy i biwaki. W 1933 r. był uczestnikiem obozu harcerskiego wychowania fizycznego w Zetemiance koło Skolego, organizowanego przez Chorągiew Lwowską Harcerzy, w 1935 roku wywiadowca Zdzisław Peszkowski reprezentował hufiec, wchodząc w skład kilkuosobowej delegacji podczas uroczystości pogrzebowych Józefa Piłsudskiego w Krakowie, a w sierpniu tego roku jako zastępowy uczestniczył w Jubileuszowym Zlocie Harcerstwa Polskiego w Spale. W 1936 r. powołano Go w skład pocztu sztandarowego hufca oraz został mianowany drużynowym 2 Drużyny Harcerskiej im. kpt. Franciszka Żwirki. A w 1938 r. został wysłany do Górek Wielkich, do szkoły zuchmistrzów Aleksandra Kamińskiego. Zawsze szczycił się tym, ze szlify namiestnika zuchowego zdobywał u samego twórcy metodyki zuchowej:

„…w harcerstwie przeszedłem przez wszystkie stopnie, a podharcmistrza robiłem nigdzie indziej tylko w Górkach Wielkich, u samego Kamińskiego”.

Po zakończeniu kursu został przyjęty przez Aleksandra Kamińskiego na instruktora Szkoły Harcerskiej w Górkach Wielkich i zaczął pracę namiestnika zuchowego. W tym czasie uzyskał też stopień podharcmistrza. Harcerskim wychowawcą i opiekunem był także w wojsku, do którego wstąpił po maturze. Podczas pobytu w  Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu w wolnych chwilach organizował zabawy zuchowe dla dzieci oficerów, a podczas odbywania służby wojskowej w 20 Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego w Rzeszowie, phm. Zdzisław Peszkowski, wychowany w poszanowaniu „czystości mowy”, wystąpił publicznie przeciwko używaniu przekleństw przez podoficerów  i oficerów.

Wybuch II wojny światowej zastał podchorążego Zdzisława Peszkowskiego w Rzeszowie; brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r. dowodząc plutonem 20. Pułku Ułanów. Po 17 września, gdy do agresji przeciwko Polsce przystąpił ZSRR, prawie cały pułk dostał się do niewoli sowieckiej. W październiku 1939 r. przewieziono jeńców do Kozielska. W kwietniu 1940 roku rozpoczęły się wywózki jeńców. Nikt wówczas nie przypuszczał, że oficerowie polscy wywożeni są do katyńskiego lasu i tam mordowani. 12 maja 1940 roku w ostatnim transporcie 250 osób był Zdzisław Peszkowski. Ten transport nie trafił do Katynia lecz do obozu w Pawliszczew-Borze, a następnie do Griazowca. Peszkowski nie podzielił losu ponad 20 tysięcy zamordowanych przez NKWD oficerów polskich, doczekał napaści niemieckiej na ZSRR, zawarcia porozumienia Sikorski-Majski i utworzenia w Związku Sowieckim polskiej armii. Awansowany do stopnia porucznika, a później rotmistrza, Zdzisław Peszkowski dowodził kompanią w 1 Pułku Ułanów Krechowieckich w II Korpusie Armii Polskiej gen. Władysława Andersa. Po ewakuacji Armii Polskiej na Bliski Wschód, podczas szkolenia w polskim obozie wojskowym na irackiej pustyni, 30 kwietnia 1943 roku otrzymał stopień harcmistrza. W połowie czerwca 1943 r. został awansowany do stopnia podporucznika. Na polecenie przedstawiciela ministerstwa oświaty, będącego jednocześnie referentem ds. harcerskich, prowadził kursy wodzów gromad zuchowych na terenie Chorągwi Irańskiej ZHP. W Iranie był między innymi wychowawcą trzynastoletniego wówczas Jerzego Krzysztonia, który został później wybitnym pisarzem. Bohaterem jednej z książek Krzysztonia „Krzyż południa” jest Zdzisław Peszkowski, występujący tam pod nazwiskiem Jastrzębiec, czyli pod swoim zawołaniem rodowym. W końcu kwietnia 1944 r. został całkowicie odkomenderowany do pracy harcerskiej; powierzono Mu misję przygotowania polskich dzieci i młodzieży do życia na obczyźnie. Wyjechał jako wizytator do Indii, gdzie w Valivade funkcjonował od 1942 roku ośrodek polskiego szkolnictwa emigracyjnego i dokąd przywożono dzieci polskie uratowane z terenów Związku Radzieckiego. Tutaj zakładał gromady zuchowe i drużyny harcerskie, szkolił drużynowych, organizował biegi harcerskie, piesze i rowerowe wycieczki, a także opracował trzy publikacje o charakterze instruktażowym: Sprawności zuchowe, Kurs harców i obóz wędrowniczek, Praca wędrowniczek i skautów. Ukazały się nakładem Komendy Chorągwi Indyjskiej ZHP, w ramach Indyjskiej Biblioteczki Harcerskiej. 15 września 1946 roku objął funkcję komendanta Chorągwi Indyjskiej, którą pełnił do 19 VIII 1947 roku.

Po powrocie do Europy rozpoczął studia w Oxfordzie, a następnie wstąpił do polskiego seminarium w Orchard Lake w USA. Święcenia kapłańskie przyjął 5 czerwca 1954 r. w Detroit z rąk kard. Edwarda Mooney’a jako kapłan archidiecezji przemyskiej. Studiował na Uniwersytecie Wisconsin, University of Detroit i Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w Londynie, zdobywając doktorat z filozofii i magisterium z teologii. W latach 1954-1992 wykładał teologię pastoralną, literaturę i język polski w Polskim Seminarium Duchownym św. Cyryla i Metodego oraz St. Mary’s College w Orchard Lake. W 1965 r. zorganizował Nowennę dla Polaków na świecie w związku z milenium chrztu Polski. W roku 1966, gdy Polacy na całym świecie obchodzili swój wielki jubileusz Tysiąclecia Chrztu, ks. prof. dr Zdzisław Peszkowski wybrany został prezesem Polish American Historical Association. Był też naczelnym kapelanem Związku Harcerstwa Polskiego poza Krajem (od 1983 r.) i moderatorem Apostolstwa Chorych Polonii. Należał do jednych z najaktywniejszych propagatorów polskiej kultury i polskiego dziedzictwa narodowego. Opublikował ponad 100 pozycji z zakresu teologii, historii Polski literatury, filozofii. Był też autorem podręczników do nauki języka polskiego i kultury, podręczników wychowawczych, dydaktycznych, a także modlitewników i antologii. Jest autorem m.in.: Kult Matki Boskiej w literaturze polskiej (Orchard Lake 1962), Stefan Kardynał Wyszyński. Biografia (Orchard Lake 1969 – pierwsza biografia kard. Wyszyńskiego), Modlitewnik harcerski (Orchard Lake 1982 – 5 wydań), ABC Polonii Świata (Orchard Lake 1985), Brewiarz i lutnia. Antologia poezji kapłańskiej (Londyn 1985), Wspomnienia jeńca z Kozielska (Warszawa 1989 – także po angielsku), Pamięć Golgoty Wschodu (Warszawa 1995 – także po angielsku i rosyjsku), Myśląc o Józefie Czapskim (Warszawa 1994).

Ksiądz Z. J. Peszkowski z ogromną pasją i zaangażowaniem walczył  o prawdę, pamięć i sprawiedliwość za zbrodnie dokonane na Wschodzie. W tym celu założył Fundację „Golgota Wschodu”, prowadził badania naukowe, uczestniczył w ekshumacjach w Charkowie i Miednoje, opracował kilkanaście pozycji książkowych o tematyce „katyńskiej”. Wygłaszał płomienne kazania i przemówienia, organizował konferencje i uroczystości. Od 1993 roku,  kiedy już na stałe zamieszkał w Polsce, aż do końca swoich dni był kapelanem Rodzin Katyńskich i Rodzin Pomordowanych na Wschodzie. W styczniu 2006 r. Sejm RP zgłosił kandydaturę ks. Zdzisława Peszkowskiego do pokojowej Nagrody Nobla, podkreślając w uchwale, że:

„Ksiądz Prałat – były więzień sowiecki i niedoszła ofiara Katynia od lat działa w duchu przebaczenia i pojednania polsko-rosyjskiego”.

Ksiądz Peszkowski otrzymał liczne odznaczenia krajowe i zagraniczne. Był prałatem domowym Ojca Świętego (od 1970 r.) i kanonikiem honorowym Kapituły Łomżyńskiej, w 2006 r. został odznaczony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego złotym medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. Przyznano Mu także tytuły Doktora Honoris Causa Papieskiego Wydziału Teologicznego-Bobolanum w Warszawie oraz Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie.

Ksiądz Zdzisław Peszkowski zmarł w Aninie 8 października 2007 r. w wieku 89 lat, dla wielu w opinii świętości. 16 października 2007 r. został pochowany w krypcie Świątyni Opatrzności Bożej w warszawskim Wilanowie.

opr. Krystyna Chowaniec